KVALITET ZRAKA U SARAJEVU OD 1967. DO 1983. GODINE (Air Quality in City of Sarajevo, 1967 – 1983)
(Aleksandar Knežević)
Na nedavno održanom simpoziju o planiranju kvaliteta zraka / vazduha u gradovima, Sarajevo, 17 i 18. april 2024. u organizaciji Udruženja inžinjera konsulanata Bosne i Hercegovine UKI bio je izložen veliki broj referata autora iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije. Jedini rad koji je dao neke podatke o kvalitetu zraka u nekom gradu bio je rad autora ovog priloga. Odnosio se na podatke o kvalitetu zraka Sarajevu u davnom peridou 1967/78 – 1983/84. Nakon tog perioda podaci praćenja kvaliteta zraka u Sarajevu nisu bili obrađivani i nemamo informacija o kvalitetu vazduha /zraka u tom gradu.
Svi veliki gradovi naše regije imaju sisteme (monitoringa) praćenja kvaliteta vazduja / zraka, kupuju savremenu opremu za uzrokovanje i analize, određuju hemijski sastav zagađujućih materija. Jedino što ne daju informacije o promjeni kvaliteta vazduha / zraka – da li se u toku više godina poboljšava ili pogoršava. Da li mjere sanacije zagađivanja daju rezultate, da li su nova naselja pravilno locirana. Šta pokazuju rezulati praćenja, da li treba smanjivati emisije ili poboljšavati mehanizme samočišćenja atmosfere.
Kvalitet zraka u Sarajevu (polutanti: sumpordioksid i čađ)
u periodu 1967/68 – 1983/84
(autor: prof.dr. Nikola Barbalić)
Air quality in Sarajevo (sulphur dioxide and smoke) in period 1967/68 to 1983/84
Sarajevo ima sistem monitoringa kvaliteta vazduha / zraka, ali se rezultati ne ubrađuju i ne objavljuju. Sarajevo prati kvalitet zraka od sezone loženja 1967/68, a posjedujemo posljednje analize za 1983/84. godinu. Kako se tada za uzorkovanje kvaliteta zraka koristila Standardna Britanska metoda, uzorci su bili 24-časovni. Obrađeni podaci se odnose na 95-ti percentil (najviše godišnja vrijednost kada se odbaci pet posto najviših izmjerenih vrijednosti). Danas se vrši jednočasovno uzorkovanje i referentan je 99,2 percentil, tj. podatak od koga je samo tri dana u kalendarskoj godini imaju više vrijednost.
Najznačajnije zagađujuće materije u naznačenom historijskom periodi su bile sumpordioksid i dim (čađ).
Šta pokazuje dati grafički prikaz? Vidljive su dvije stvari: postoje i špicevi /pikovi svako tri do četiri godine, što je rezultat varijacije meteoroloških parametara koji utiču na procese samočišćenja atmosfere, te – što je posebno važno – vidi se da je postizano značajni poboljšavanje kvalieta zraka u Sarajevu. Poboljšanje kvaliteta zraka je bio rezultat poduzetih mjera: obuke građana kako treba ispravno ložiti sobne peči i obuke ložača kotlova centralnog grijanja sa ručnim loženjem, kao i ogranićenjem korištenja ugljeva u Sarajevu, vezano za sadržaj sumpora.
Autor ovog priloga će sredinom septembra og. dati savjet
građanima koji koriste infividualna ložišta na čvrsto gorivo,
kako da značajno smanje troškove grijanja sa postojećim uređajima, a time i
smanje emisije produkata nepotpunog sagorijevanja.
Zašto se prati kvalitet vazduha / zraka
Kvalitet vazduha / zraka se ne prati samo zato da bi se stanovnicima pokazalo da se vodi računa o njihovom zdravlju i da bi se pokazalo kako se poštuje neki zakon, nego da se dođe do podataka važnih za razvoj grada. U slučaju potrebe da se izvrši smanjivanje emisija.
Podaci, dati na slici, odnose se na veći broj mjernih stanica, te je određivana aritmetička sredina uz uvažavanje težinskog učešća broja stanovnika koje pokriva data mjerna stanica, odnosno površine grada koju predstavljata mjerna stanica. Određeni su i trendovi linearnom i logaritamskom interpolacijom. Vidljivo je da je u tom periodu dolazilo do smanjivanja zagađenosti zraka što je bio rezultat poduzimanih mjera - obuka građana i ložača kotlova na ugalj sa ručnim loženjem. Naime, crni dim (čađ) je produkt nepotpunog sagorijevanja. Važno je znati, što je više čađi i ugljenmonoksida u produktima sagorijvanja, to je manja iskoristivost goriva (ugalj ili drvo).
Zašto vlasti u gradovima organizuju mjerenja, a ne praćenja kvaliteta vazduha / zraka
Koliko vidim ovom državom, možda i regijom, upravljaju televizori. Daroviti novinari znaju svašta i to pričaju. Političari, stručnjaci i naučnici gledaju i po malo slušaju televiziju i tako uče. Na televiziji kažu „prema rezltatima mjerenja zagađenost zraka u gradu je ......“. Ne kažu : „Prema ruzultatima praćenja“. I stoga vlast organizuje samo mjerenja, a ne praćenje kvaliteta vaduha / zraka. Trebalo bi održati kurs za novinare na televizijama, pa bi vlast u Sarajevu i drugim gradovima koja gleda i po malo sluša televziju, organizovala praćenje kvaliteta vazduha / zraka, kao elemenat prostornog planiranja razvoja, a ne samo da se bavi mjerenjem i tako zadovoljava zakonske propise..
